Temat lekcji: Teatralność na przykładzie spektaklu „Baczyński. Apokalipsa”
Czas trwania: 45 minut
Pomoce: strona internetowa www.baczynski.pomyslodalnia.pl, zalecana tablica interaktywna / opcjonalnie: flipchart
Cele:
Metody: Rozmowa moderowana
Po lekcji uczeń powinien znać i umieć stosować pojęcia związane z budową i analizą spektaklu teatralnego (znak teatralny, monodram, inscenizacja, teatralność). Powinny zwiększyć się kompetencje ucznia w zakresie interpretacji dzieła teatralnego i umiejętności odczytywania i dekodowania umowności teatralnej (teatralność).
Przebieg lekcji:
Wprowadzenie/Otwarcie
Swobodne wypowiedzi, zebranie wrażeń i spostrzeżeń uczniów po obejrzeniu spektaklu.
Informacja o spektaklu
Podanie szczegółów związanych z okolicznościami i warunkami uczestnictwa (projekt Fundacji Pomysłodalnia w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Kultura dostępna”). Podstawowe informacje (premiera, realizatorzy, tekst – elementy składowe tekstu: tekst oryginalny, fragmenty wierszy i listów Baczyńskiego).
Podanie krótkiej informacji o gatunkach (dramat, monodram – rozwinięcie w dalszej części).
Opis
Struktura dramatyczna, przebieg, temat, forma, bohater, czas.
Uczniowie rekonstruują przebieg wydarzeń (wydzielają części: wprowadzenie i opowieść) oraz określają formę (rozmowa z nieobecnym), czas historyczny i miejsce, w którym rozgrywa się akcja spektaklu. Charakteryzują postać, określają jej stan emocjonalny i okoliczności, w których rozgrywa się sytuacja dramatyczna.
Stefania Baczyńska z synem Stefania Baczyńska z synem (fot. ze zbiorów Muzeum Literatury)
Przykładowe pytania: Czego dowiadujemy się o K. K. Baczyńskim i jego matce?
Tekst
Rodzaje tekstu wykorzystane w spektaklu (fragmenty wierszy K. K. Baczyńskiego, piosenki oryginalne, cytaty z wypowiedzi postaci historycznych, teksty użytkowe: instrukcja obsługi karabinu i spis broni).
Scenariusz spektaklu opiera się w dużym stopniu na poezji. Jak wpływa to na odbiór przedstawienia?
Wczoraj odbył się ślub Krzysztofa Baczyńskiego z Basią Drapczyńską. W kościele na Powiślu. Przywiozłem im olbrzymi bukiet bzów, które w tym roku wyjątkowo obficie kwitną na Stawisku. Białych i niebieskich (jak mówi Wanda Telakowska, twierdząc, że określenie „liliowy” jest nazwą koloru konfekcyjną i prawdziwie kulturalny człowiek nie powinien jej używać). Jak w zeszłym roku chrzciny, tak w tym roku śluby – szalona na to jest moda – i wszystkie albo prawie wszystkie przy mszy rzymskiej, co długo trwa, ale wygląda bardzo uroczyście. Baczyńscy przystępowali do komunii, oboje tacy drobni, malutcy, dziecinni, powiedziałem potem, że wyglądało to nie na ślub, a na pierwszą komunię. Jarosław Iwaszkiewicz, Dzienniki 1911-1955, t. 1, oprac. Agnieszka Papieska, Robert Papieski, Radosław Romaniuk, Tomasz Wójcik, Tomasz Wroczyński, Czytelnik 2008, s. 197-198. Wpis z 4 czerwca 1942 roku
Analiza spektaklu
Uczniowie „rekonstruują” spektakl, możliwie jak najszczegółowiej wymieniając składniki.
Znaki teatralne
Szczegółowe omówienie wszystkich znaków. Uczniowie charakteryzują poszczególne znaki, szukają uzasadnienia dla użycia konkretnych znaków w formie zaprezentowanej w spektaklu ze szczególnym uwzględnieniem muzyki/efektów akustycznych oraz wizualizacji).
Aktor: słowo, intonacja, mimika, gest, ruch sceniczny aktora, charakteryzacja (w tym fryzura),
Przestrzeń sceniczna: kostium, rekwizyt, dekoracja, wizualizacje, oświetlenie, barwy,
Wymień wszystkie rekwizyty. Scharakteryzuj przestrzeń sceniczną. Jakie barwy dominują w spektaklu?
Muzyka, efekty dźwiękowe
Muzyka ilustracyjna, piosenki, efekty dźwiękowe, „Chłopcy silni jak stal” – piosenka szturmowa żołnierzy Batalionu Parasol skomponowana przez Józefa Szczepańskiego ps.”Ziutek” zaśpiewana a capella).
Znaki pozasceniczne: plakat
Co nam mówi plakat autorstwa Jacka Staniszewskiego?
Komunikacja w spektaklu
Kto i z kim komunikuje się w spektaklu?
Czy Baczyński pojawia się w spektaklu? Jak należy rozumieć sformułowanie ”rozmowa z nieobecnym”?
[fragment ze światłem symbolizujący pojawienie się KKB]
Specyfika monodramu
Uczniowie definiują monodram.
Dlaczego monodram jest trudny i tylko niewielka część aktorów decyduje się na ten gatunek? Co jest szczególne i wyjątkowe w tej formie wypowiedzi scenicznej?
Teatralność, inscenizacja
Uczniowie, naprowadzani przez nauczyciela, charakteryzują specyfikę języka teatralnego jako formy komunikacji. Wprowadzenie i użycie pojęcia „teatralność”.
Co to znaczy, że w teatrze wszystko jest umowne? Co jest fikcją a co prawdą? Czym się różni prawda sceniczna od prawdy obiektywnej? Co możesz powiedzieć o inscenizacji?
Jaką rolę odgrywa widz? Gdzie ostatecznie powstaje spektakl?
Interpretacja i ocena
Znak i znaczenie. Uczniowie, operując terminologią wprowadzoną w części analitycznej, interpretują spektakl i uzasadniają celowość zastosowanych środków wyrazu.
Kto jest bohaterem opowieści? Jak rozumiesz tytuł przestawienia? Co daje odbiorcy przedstawienie Baczyńskiego z perspektywy matki? Dlaczego w spektaklu wykorzystana jest współczesna muzyka electro a cytaty z wypowiedzi postaci historycznych we wprowadzeniu przedstawiają młodzi ludzie?
Czy Baczyński postąpił właściwie? Czy ludzie wyjątkowi powinni mieć wyjątkowe prawa i przywileje? Czy Baczyński to bohater na nasze czasy? Czy to bohater krystaliczny?
Podsumowanie, przygotowanie do recenzji
Zebranie informacji wprowadzonych podczas lekcji, pytania i odpowiedzi, wyjaśnienia.
Grób K.K.Baczyńskiego i jego żony Barbary Drapczyńskiej-Baczyńskiej na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Uwagi
Scenariusz do realizacji po obejrzeniu przez uczniów spektaklu z krótkim wprowadzeniem i wizycie na stronie internetowej www. baczynski.pomyslodalnia.pl. Podczas lekcji wskazane korzystanie przez nauczyciela ze strony internetowej projektu. Zalecane: przeprowadzenie przed spektaklem lekcji według Scenariusza 1.
Przedmiotowa literatura:
1. Ch. Balme, Wprowadzenie do nauki o teatrze, przekł. W. Dudzik i M. Leyko, Warszawa 2002
2. A. Boal, Gry dla aktorów i nie aktorów, tłum. Maciej Świerkocki, Warszawa 2015
3. K. Braun, Wprowadzenie do reżyserii, Warszawa 1998
4. M. Keller, Fascynujące Światło. Oświetlenie w teatrze i na estradzie, Warszawa 2013
5. T. Kowzan, Znak i teatr, Warszawa 1998
6. P. Pavis, Współczesna inscenizacja, tłum. Piotr Olkusz, Warszawa 2011
7. Z. Raszewski, Sto przedstawień w opisach polskich autorów, Warszawa 1993
8. Sławomira Świontka dwanaście wykładów z wprowadzenia do wiedzy o dramacie i teatrze, pod red. L. Karczewskiego, I. Lewkowicz, M. Wójcik, Łódź 2003
9. Problemy teorii dramatu i teatru, wyb. i oprac. J. Degler, t. 1-2, Wrocław 2003
10. A. Ubersfeld, Czytanie teatru I, przekł. J. Żurowska, Warszawa 2002